H Ελλάδα στον πληθυντικό

Για πολλές δεκαετίες η κοινωνική ανθρωπολογία που αφορούσε την Ελλάδα περιοριζόταν στη μελέτη του φολκλόρ και ενδιέφερε τους ξένους ανθρωπολόγους. Γάλλοι και άγγλοι περιέρχονταν όρη και βουνά αναζητώντας κάτι το εξωτικό. Οπως γράφει ο Ευθ. Παπαταξιάρχης, επιμελητής του πολύτιμου ειδικού αφιερώματος της «Γαλλικής Εθνολογίας» για την Ελλάδα, στα μάτια αρκετών ξένων ανθρωπολόγων η χώρα μας ήταν «χώρα αφρικανική, χωρίς όμως τις ομάδες γραμμικής καταγωγής» (lineages, που χαρακτηρίζουν τις αφρικανικές κοινωνίες). Από τα τέλη της δεκαετίας του 1980 ωστόσο συνέβησαν αλλαγές που ισοδυναμούν με ολική μεταστροφή. Επιστημολογικά θα λέγαμε ότι συνέβη «αλλαγή παραδείγματος».



Μια «ελληνοποίηση»
Πρώτον, η κοινωνική ανθρωπολογική μελέτη της Ελλάδας πέρασε στα χέρια Ελλήνων που έχουν κάνει διδακτορικές σπουδές στο εξωτερικό και ανήκουν στις νεότερες γενιές μελετητών. Δεύτερον, η θέαση της κοινωνικής ζωής ως εξωτερικού αντικειμένου («αντικειμενισμός»), την οποία ο ανθρωπολόγος μελετά εν είδει πράγματος, έδωσε τη θέση της σε πιο σύνθετες οπτικές, που περιλαμβάνουν τη συνεχή κατασκευή και ανακατασκευή της πραγματικότητας όπως τη ζουν ο κοινωνικός ερευνητής και οι ερευνώμενοι σε αλληλεπίδραση μεταξύ τους. Τρίτον, η κοινωνική ανθρωπολογία, στην Ελλάδα και στον κόσμο, απαλλάχθηκε από την ολιστική φιλοδοξία να απεικονίσει τη ζωή μιας κοινότητας στο σύνολό της. Ιδιαιτερότητες της εμπειρίας των ανθρώπων, όπως το κοινωνικό φύλο, το ανθρώπινο σώμα, η μνήμη και βέβαια οι ατομικές και συλλογικές ταυτότητες, απέκτησαν επιστημονική νομιμοποίηση ως θέματα έρευνας. Τέταρτον, η ελληνική ανθρωπολογική παραγωγή παρακολούθησε από κοντά τις εξελίξεις της διεθνούς βιβλιογραφίας ως και το σημείο όπου η ματιά του ανθρωπολόγου που παρατηρεί κάποιους να θεωρείται ισοδύναμη, δηλαδή ισάξια ως προς την αλήθειά της, με τη ματιά εκείνων που παρατηρεί. Ολα τα άρθρα του τεύχους της «Γαλλικής Εθνολογίας» για την Ελλάδα αντανακλούν, με τον έναν ή τον άλλον τρόπο, τα παραπάνω νέα ερευνητικά ενδιαφέροντα.

Οι πολλές Ελλάδες
Αν το ειδικό αφιέρωμα του γαλλικού περιοδικού περιοριζόταν στις εσωτερικές εξελίξεις της ανθρωπολογικής έρευνας, δεν θα είχε τόση σημασία όση εν τέλει έχει. Γιατί μέσα από το αφιέρωμα αυτό αναδύεται μια εικόνα της σημερινής Ελλάδας πολύ διαφορετική από αυτήν που διάχυτα κοινωνικά στερεότυπα, δημοσιογραφικά ρεπορτάζ ή ακόμη και κλασικές εμπειρικές έρευνες της κοινωνιολογίας ή της πολιτικής επιστήμης συνήθως προσφέρουν.

Πρώτοι από όλους οι κοινωνικοί ανθρωπολόγοι μάς δίνουν μια πολλαπλή και ετερογενή εικόνα των διαφορετικών ταυτοτήτων των ανθρώπων που κατοικούν σήμερα στον ελλαδικό χώρο. Μια Ελλάδα στον πληθυντικό αριθμό αναδεικνύεται μέσα από τις διαφορετικές εμπειρικές περιπτώσεις που μελετούν οι συγγραφείς του αφιερώματος: Ελληνες και Αλβανοί σε ένα αρβανιτοχώρι της Πελοποννήσου (Αγγελική Αθανασοπούλου), Πομάκοι (Φωτεινή Τσιμπιρίδου) και τουρκόφωνοι μουσουλμάνοι (Εφη Πλεξουσάκη) στη Θράκη, ελληνόφωνοι και σλαβόφωνοι στη Δυτική Μακεδονία (Γ. Αγγελόπουλος), κάτοικοι αιγαιοπελαγίτικου νησιού και ετεροδημότες που ταξιδεύουν στο νησί τους (Π. Πανόπουλος). Κοντά σε αυτές τις πλούσιες σε εμπειρικό υλικό μελέτες διαβάζει κανείς με μεγάλο ενδιαφέρον τα άρθρα για την εργαλειακή, ελληνοκεντρική χρήση τριών εθνικών μουσείων της Αθήνας με σκοπό την εξυπηρέτηση του εθνικού εγωισμού (Ειρήνη Τουντασάκη και Ρωξάνη Καυταντζόγλου) για μία ακόμη μάχη των Ελλήνων στην Ευρώπη για το όνομα, αυτή τη φορά για τη «φέτα» ως προϊόν ονομασίας προέλευσης (Ελια Πετρίδου), για τον φθόνο ως κινητήριο μοχλό της μίμησης κοινωνικά ανώτερων προτύπων ζωής από στρώματα του πληθυσμού που επιδιώκουν την κοινωνική τους άνοδο (Αλεξάνδρα Μπακαλάκη), καθώς και μια βιβλιοκριτική του έργου της Jill Dubisch για το προσκύνημα στην Τήνο (Κατερίνα Σεϊραδάρη).

H Ελλάδα σε κίνηση
Δεν πρόκειται ωστόσο για μια στατική ματιά στις πολλές όψεις της κοινωνικής συμβίωσης στην Ελλάδα σήμερα. Ολοι οι συγγραφείς συζητούν από διαφορετικές οπτικές γωνίες το θέμα που θέτει ο Ευθ. Παπαταξιάρχης στο δικό του άρθρο: πώς αντιμετωπίζει η Ελλάδα την ετερότητα; Δηλαδή πώς το ελληνικό κράτος και η ελληνική κοινωνία μεταβάλλονται ενώ προσπαθούν να καταλάβουν, να υποδεχθούν ή ακόμη και να αποκρούσουν τους ξένους μετανάστες, τους Ευρωπαίους ή τους Ελληνες που δεν είναι χριστιανοί ορθόδοξοι ούτε έχουν ως πρώτη γλώσσα τα ελληνικά; Νομίζω ότι η παλιά, ομοιογενής, συμπαγής, σίγουρη για την ταυτότητά της Ελλάδα, αν υποθέσουμε ότι υπήρξε ποτέ, δεν απασχολεί τους συγγραφείς του ειδικού αφιερώματος, γιατί σήμερα αυτή η Ελλάδα δεν υπάρχει. Είναι δε ενδιαφέρον ότι η πιο επικαιροποιημένη ματιά στην Ελλάδα που αλλάζει δεν μας έχει προσφερθεί τόσο καλά από πολιτικούς επιστήμονες ή κοινωνιολόγους όσο από κοινωνικούς ανθρωπολόγους. Αν χρειάζεται κάποιος επιχειρήματα για να υποστηρίξει ότι η κοινωνική ανθρωπολογία δεν αφορά μικρές, παρωχημένες κοινότητες ανθρώπων που ζουν ακόμη στο παρελθόν, θα τα βρει στο εν λόγω γαλλικό αφιέρωμα, του οποίου η ελληνική έκδοση θα ήταν ευπρόσδεκτη.

Ο κ. Δημήτρης A. Σωτηρόπουλος είναι επίκουρος καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης του Πανεπιστημίου Αθηνών.

via Το Βήμα

πηγή: http://anthropologia.gr/